BÁC DOÃN QUỐC SỸ - Đức Quân

Người Việt mình có một cách giới thiệu bạn bè nghe vừa vui vừa dễ thương , nhất là khi người bạn đó thuộc một gia đình có người nổi tiếng. Thay vì nói về chính người bạn, người ta lại thích giới thiệu : “Bạn tui đó, ba nó là ông…” hay “bà…” gì đó. Có khi còn kể thêm: “bác nó là… chú nó là…” cho đủ họ hàng, đủ mối dây thân quen.

Cô bạn Thanh Hương của tui, nếu bạn ta đi cùng nhóm gặp người quen mới, thì sẽ được giới thiệu: “ Đây là Hương , con gái út của nhà văn Doãn Quốc Sỹ .” Và thế là, câu chuyện bắt đầu xoay quanh bác Sỹ — những kỷ niệm, những tác phẩm năm nào… Còn cô bạn Thanh Hương của tui thì dần dần “bị biến mất” khỏi cuộc trò chuyện lúc nào không hay.

Tui nhớ thằng bạn Thái trong nhóm , khi còn ở Paris, có kể lại là lần đó bạn Hương sang thăm, Thái đưa Hương đi dạo thành phố, rồi ghé vào quận 13, vào nhà sách Nam Á. Vào trước năm 2000, sách Việt Nam vẫn còn bán chạy vì người đọc còn đông đảo. Thái trò chuyện với bà chủ tiệm, rồi giới thiệu Thanh Hương là ai, (như tui nói trên là Thái nó không giới thiệu về bạn tui mà giới thiệu đây là con gái nhà văn Doãn Quốc Sỹ) Bà chủ nghe xong liền nói:

“Bố của em để lại cho văn học và hậu thế Việt Nam bộ trường thiên tiểu thuyết Khu Rừng Lau là quá đủ rồi.”

Tui chợt nghĩ, có lẽ đó là một trong những lời khen giản dị nhưng sâu sắc nhất mà một người yêu văn chương có thể dành cho một nhà văn.

Vào thập niên 80 và 90 ở Anh quốc, số người đọc sách Việt rất đông. Những thư viện địa phương, nơi có nhiều người Việt định cư, đều mua sách tiếng Việt cho mượn , mà đa phần là của các tác giả miền Nam trước 1975 và sáng tác mới tại hải ngoại, như ở Mỹ hay Pháp. Thời gian đó tui còn là sinh viên, mỗi khi hè về, không có việc gì làm, tôi lại ra thư viện đọc sách Việt Nam.

Khoảng năm 1987, tui thấy một quyển sách mang tựa “Đi”, tác giả Hồ Khanh, do nhà xuất bản Lá Bối ở Paris in. Lúc đó, các nhà in bên Mỹ như Đại Nam rất là cẩu thả trong việc đóng gáy, họ dùng keo dán sơ sài, đọc lâu là từng trang “ra đi có trật tự ” theo đúng nghĩa. Một quyển 300 trang có khi chỉ còn lại 50. Ngược lại, nhà Lá Bối in ấn rất kỹ, bìa và ruột sách dính như keo sơn — thảy qua thảy lại vẫn còn nguyên vẹn.

Tui thấy tên tác giả lạ hoắc, lại do Lá Bối in, nên nghĩ chắc là sách liên quan Phật pháp. Quyển sách nhỏ, chừng 200 trang, không có lời giới thiệu, vào ngay câu chuyện. Tui đọc từng trang, từng chữ , văn phong giản dị mà cuốn hút, từ những chuyến vượt biên đến chuyện thăm nuôi. Đoạn tui nhớ nhất là có một nhân vật bay lên đá tên lưu manh, mà không biết đó là ai. Mãi sau năm 2000, tôi mới biết người “uýnh lộn trên xe lửa” , và rằng tác giả Hồ Khanh, hay Hành Khô, chính là nhà văn Doãn Quốc Sỹ.

Từ năm 2000 trở đi, người đọc sách tiếng Việt tại Anh ngày càng ít, các thư viện bắt đầu thải dần những quyển sách Việt, để ra ngoài bán với giá thật bèo . Tui chọn mua lại những quyển của các tác giả mình yêu quý, dù không có thời gian đọc hết, nên cứ để trong gara. Mãi đến những năm gần đây, khi dọn dẹp, tui mới thấy lại quyển “Người vái tứ phương”. Tui mở ra đọc thử, đọc một trang, rồi hai trang và cứ tiếp tục đọc, quên cả việc quét dọn vì bị cuốn vào cuộc tranh luận bói toán giữa nhân vật chính và người cán bộ cộng sản. Khi đọc xong, tui phải hỏi cô con gái út là bác Sỹ có biết xem tử vi không?

Được đọc nhiều tác phẩm của bác Doãn Quốc Sỹ là một may mắn vì được học hỏi nhiều điều. Nhưng tui chỉ có một dịp duy nhất gặp bác là vào mùa hè năm 2015 tại Hoa Kỳ . Tui đã nghĩ mình là lúc đó sẽ hỏi bác thật nhiều điều, nhưng rồi lại chẳng hỏi gì hết . Tui ngồi ngoài vườn, bác cũng ngồi và cần mẫn cắt những cây dại, bỏ vào thau rác. Tui chỉ hỏi có bác hai câu:

“Bác làm gì đó?”

Bác trả lời “Cắt mấy cây dại cho vườn sạch sẽ.”

Tui hỏi tiếp “Bác làm vậy có mệt không?”

Bác cười: “Làm cho hết thời gian thôi.”

Tui ngồi im, nhìn bác cắt cỏ dại suốt hơn 30 phút. Nghĩ mà lạ, mình đang ngồi trước một nhân vật lịch sử vậy không mà không hỏi chuyện gì hết , mà không hề hay rằng đó là lần gặp duy nhất với bác. Tui chụp vài tấm hình bác, nhưng chẳng tấm nào bác được xem qua.

Khi đăng hai tấm ảnh ấy lên Facebook, bạn bè để lại vài dòng bình luận nay xin trích lại

Lucia Phạm (bạn học Petrus Ký – nay ở Boston):

“Thích chiếc nhẫn cưới vàng 18 trên tay trái của Bác… một biểu hiện nghiêm cẩn và chuẩn mực cho thế hệ trẻ về lời hứa hẹn trăm năm với hôn nhân.”

Liên Doan (con gái bác Doãn Quốc Sỹ) trả lời:

“Ha haaa… cái nhẫn này là cái thứ hai, con cháu mua tặng ông bà năm nào đó khi về chơi Việt Nam! Ông đeo từ đó đến giờ, nói lên: một là ông chẳng để ý, hai là ông ngoan ngoãn với lũ con!”

Rồi chị nói thêm:

“Cả hai đều chứng tỏ tâm của ông rất an.”

Lucia Phạm lại nói:

“Liên Doan chứng tỏ tâm của Ông chỉ có Thê và Tử mà thôi…”

Lê Hải Nguyễn (bạn học Petrus Ký, nay ở Việt Nam) nói :

“Ôi, thời oanh liệt nay còn đâu! Thật khâm phục khi bác đã trải qua bao năm tháng bị bầm dập, vậy mà vẫn kiên cường sống đến hơn 90. Chắc nhờ cuối đời bác ‘phản bội nước XHCNVN’ đó. Chúc bác sống khỏe mạnh.”

Thời gian cứ trôi. Mỗi lần Hương gọi sang, lại nói:

“Nói nhanh nha, phải đưa Bố Sỹ đi bộ công viên,”

hoặc

“Bận thay đồ cho Bố Sỹ để đưa ra ngoài.”

Còn tui, mỗi khi có chuyện gì vui trên thế giới là lại nhắn cho Hương:

Năm 2023, tui nhắn tin “Công ty phim Disney 100 tuổi rồi đó, bằng tuổi với bác Sỹ! Mà chú chuột Mickey và vịt Donald còn kém bác mấy tuổi đó nha.”

Mỗi mùa World Cup hay Euro, tui lại dặn Hương:

“Nhớ bật tivi cho bác xem đá banh nha , để thấy cụ cao niên nhất Việt Nam vẫn còn yêu bóng đá. Bác chào đời trước cả World Cup 7 năm, bình thường một đời người xem được 20 lần giải World Cup là quá may mắn thế mà bác đã sống được 25 mùa giải túc cầu quốc tế rồi đó. Tui cứ nói với bạn Hương mong sao bác còn khỏe đến năm 2030 để đón World Cup 100 tuổi.”

Mấy ngày qua trên mạng xã hội ở hải ngoại và Facebook là rất nhiều người gởi lời chia buồn đến gia đình bác Sỹ , rất nhiều bài viết nói về bác , chẳng những thế có cả phỏng vấn trên Youtube và truyền thông hải ngoại nói về nhà văn Doãn Quốc Sỹ. Chẳng những vậy ngay cá nhân tui, chỉ là người bạn mà cũng nhận tin nhắn là bác Sỹ đã qua đời và nhờ tui đi chia buồn với gia đình bác Sỹ.

Với tui Bác Doãn Quốc Sỹ để lại một di sản văn chương cho Việt Nam, bác không chỉ là một nhà văn lớn, mà còn là một biểu tượng của nhân cách, của sự điềm tĩnh, của “tâm an giữa bão đời”.

- Trần Đức Quân