MỘT VÀI KÝ ỨC VỀ NHẠC PHỤ TÚ MỠ - HỒ TRỌNG HIẾU

Kính thưa quý vị,

Hôm nay nhân dịp cuộc họp về đề tài Tự Lực Văn Đoàn, tôi xin được kể một vài điều mà tôi còn nhớ về nhạc phụ Tú Mỡ - Hồ Trọng Hiếu – một thành viên trong Tự Lực Văn Đoàn.

Nhà thơ trào phúng Tú Mỡ - Hồ Trọng Hiếu có tám người con mà cụ đã kể ra trong câu thơ:

Năm trai, ba gái, tám tên,

Trung, Hiền, Thảo, Dũng, Hùng, Chuyên, Vỹ, Cường. 

Bà nhà tôi là con gái thứ ba trong thứ tự này: Hồ Thị Thảo. 

Nhà cụ Tú Mỡ ở ngoại thành Hà Nội, thuộc làng Láng, nằm trên con đường Láng, chạy dọc theo con sông Tô Lịch.  Làng Láng có đặc sản được nhiều người biết đến là rau húng Láng thơm đặc biệt.  Về danh lam thắng cảnh, chùa Láng là một trong những ngôi chùa cổ rất nổi tiếng của Hà Nội.  Còn nhà của gia đình tôi lại thuộc làng Cót, cách nhà cụ Tú Mỡ chừng hơn một cây số, dọc theo con sông Tô Lịch.

Tôi và bà xã tôi quen nhau qua sự mai mối của cô em ruột của tôi là Doãn Thị Chừng.  Trong ngày cưới, tôi còn nhớ, khi mình đứng trước bàn thờ chuẩn bị làm lễ gia tiên, nhạc phụ tôi, cụ Tú Mỡ tiến đến gần tôi, hỏi khẽ: “Có biết lễ không?” Thì ra cụ vẫn nghi ngờ là những thanh niên theo Tây học như tôi thời bấy giờ chắc là không biết lễ bái theo đúng truyền thống.  Tôi trả lời: “Dạ thưa có ạ!”  Thế là cụ đứng sang một góc, kín đáo nhìn tôi lễ trước bàn thờ.  Thấy tôi lễ lên gối, xuống gối đàng hoàng, đạt tiêu chuẩn, cụ mới yên tâm. 

Cụ Tú Mỡ là nhà thơ trào phúng nổi tiếng nhất của văn học Việt Nam trong Tự Lực Văn Đoàn.  Một trong những bài thơ của cụ mang tính chất ngụ ngôn mà tôi rất thích, đó là “Tú Mỡ Cưỡi Xe Bình Bịch”.  Bài thơ được viết như sau:

Tú rửng mỡ cưỡi xe bình bịch,

Máy nổ vang xình xịch chạy như bay.

Bóp còi toe như quát tháo dương vây,

Khách đường cái vội giãn ngay tăm tắp.

Tú nhớ thuở còn đi xe đạp,

Một thứ xe chậm chạp hiền lành.

Trên đường đông dù chuông bấm liên thanh,

Khách đủng đỉnh làm thinh không chịu tránh.

Ồ ngán nhỉ ở trên cõi tục,

Con người ta bất độc – bất anh hùng!

Một trong những bài thơ không có tính chất trào phúng nhưng cũng nổi tiếng vào bậc nhất của cụ Tú Mỡ là bài “Khóc Người Vợ Hiền”, viết để tiễn đưa nhạc mẫu của tôi về cõi vĩnh hằng.  Đoạn cuối mà tôi rất thích và cũng đã đọc lên trong ngày tiễn linh cữu bà xã tôi về cõi Phật cách đây hai năm:

Bà đi rồi nhưng tôi phải ở,

Công việc đời còn dở chút thôi.

Bao giờ nhiệm vụ xong xuôi,

Về nơi cực lạc, lại tôi với bà …

Có một chi tiết mọi người ít biết đến, đó là cụ Tú Mỡ không hề vào Đảng Cộng Sản Việt Nam.  Nghe nói là vì cụ cho rằng vào Đảng thì không làm thơ châm biếm được nữa.  Cụ có làm một bài thơ nói về việc này như sau:

Đồng chí chết cũng ra ma,

Quần chúng chết cũng đưa ra ngoài đồng.

Miễn là làm việc gắng công,

Vì dân, vì nước một lòng trung kiên.

Cứ gì có thẻ đảng viên,

Kè kè dắt túi mới nên con người. 

Không biết có phải vì thế mà mãi cho đến ngày hôm nay, Hà Nội vẫn chưa có con đường nào mang tên Tú Mỡ.  Con cháu của cụ ở Hà Nội thì cho rằng cũng có thể tại gia đình không có ai “chạy chọt lo lo lót” chính quyền về chuyện này.  May sao, ở trong Sài Gòn, cách đây chừng 10 năm có một con đường được mang tên Hồ Trọng Hiếu, nằm ở Ngã Ba Cây Thị, quận Gò Vấp.  Ngay tại ngã ba này có căn nhà của người em ruột cụ Tú Mỡ là cụ Hồ Trọng Phú.  Tôi và bà xã vẫn gọi là chú Tư Phú – người cũng di cư vào Nam đợt 1954 giống như gia đình tôi!  Hy vọng sự sắp đặt, cho dù là tình cờ này, cũng an ủi phần nào cho con cháu của cụ Tú Mỡ, một nhà thơ trào phúng độc đáo của nền văn học Việt Nam.

Còn một kỷ niệm cuối cùng về nhạc phụ tôi Tú Mỡ - Hồ Trọng Hiếu và cụ Tản Đà – Nguyễn Khắc Hiếu, cả hai người cùng tên là Hiếu.  Có một hôm, cụ Tản Đà đến thăm cụ Tú Mỡ, chẳng may nhạc phụ tôi không có nhà!  Một trong hai vị đã viết bài thơ mà câu kết là:

Hay là Hiếu ấy, Hiếu này vô duyên.

Ý cụ nói hai "Hiếu" không có duyên được gặp gỡ nhau kỳ này!  Thuở đó làm gì có điện thoại như ngày nay để liên lạc hẹn trước ngày giờ đến thăm!

Nhân cuộc họp mặt thân thương của chúng ta hôm nay, Kỷ Niệm Về Tự Lực Văn Đoàn, tôi xin có đôi lời nhắc đến vài kỷ niệm về nhạc phụ tôi – cụ Tú Mỡ - Hồ Trọng Hiếu, một thành viên của Tự Lực Văn Đoàn!

Xin chân thành cám ơn quý vị đã lắng nghe!  Chân thành cám ơn quý vị! 

Doãn Quốc Sỹ

Ghi chú: bài diễn văn này được đọc tại Hội Trường báo NGƯỜI VIỆT ngày 6 tháng 7 năm 2013, nhân dịp “Triển Lãm và Hội Thảo – Báo Phong Hóa - Ngày Nay và Tự Lực Văn Đoàn.” 

****

 

 

****