BÁC TRAI BÁC GÁI - Trích Chương II Tập tục cổ truyền

Nhắc đến hương ấm, bác gái chợt nhớ thuở nhỏ được mẹ dạy cho cách bày một mâm cỗ thơm ngon trang trọng để cúng ông bà, tổ tiên. Bác gái liền cất lời hỏi bác trai:
- Ông có nhớ mâm cỗ cúng cổ truyền của dân Bắc kỳ mình không?

Bác trai đáp ngay:
- Có chứ. Tôi vẫn nhớ trên mâm cỗ cúng, mẹ luôn luôn bầy hai bát bốn đĩa.

Bác gái hỏi:
- Hai bát, bốn đĩa gì vậy ông?
- Này nhé, bát thứ nhất là canh bóng. Bóng được thả vào nước dùng gà, kèm thêm xu hào, cà rốt và nấm đông cô.
- Còn bát thứ hai?
- Là bát miến, cũng nấu với gà nhưng miếng thịt gà phải được xé, không được chặt để có cùng dạng hình dài bên sợi miến.

Bác gái hỏi tiếp ngay:
- Còn bốn đĩa thì sao?
- Một đĩa thịt gà luộc có lá chanh thái mỏng; một đĩa giò chả; một đĩa xào– mẹ vẫn gọi là đĩa xào hạnh nhân, gồm xu xu, cà rốt thái hạt lựu và đậu phộng chiên để nguyên hạt. Đĩa cuối cùng là đĩa xôi vò đặt giữa hai bát chè đường. Món này là món ăn tráng miệng.

Bác gái còn nhớ cụ thân sinh ra mình xưa là con trai trưởng nên vào ngày giỗ tết, tất cả con cháu trong họ đều tụ về. Con cháu không bao giờ về cùng một lúc nên cứ đủ sáu người là bà cụ bầy hai bát, bốn đĩa lên một mâm gỗ và đặt ngay lên bàn. Con cháu chỉ việc xúm lại, vừa ăn uống, vừa nói cười ròn rã.

Bác trai góp ý với bác gái:
- Bây giờ thì đám con cháu mình đâu còn theo truyền thống xưa cũ. Chúng nó thích ăn món gì thì chuẩn bị xuống bếp làm món đó rồi mang lên trước cúng sau ăn.

Bác gái gật gù:
- Thì ông nhớ đấy, đã có lần trưởng nữ của mình làm món bún thang rồi mang lên cúng cụ. Cô em gái ông đã la lên : “A! Ai lại cúng cụ bún thang bao giờ!”.

Bác gái lắc đầu, nói tiếp:
- Đến thế hệ chắt của mình, thức ăn cúng truyền thống chúng cũng không biết, nói gì đến cách lễ bái truyền thống!

Bác trai cất tiếng cười khẽ:
- Bà làm tôi nhớ đến ngày lễ cưới của bà và tôi. Khi nhà trai chúng tôi đến làm lễ đón dâu, tôi đứng ngay trước bàn thờ. Ông ngoại ghé tai tôi, hỏi khẽ: “Con có biết lễ không?”. Ngày đó, tôi đã trả lời ngay: “Dạ thưa, có”. Sau đó tôi lễ lên gối, xuống gối rất nhịp nhàng. Ông ngoại kín đáo đứng xa thấy vậy, yên tâm là tôi không quên các tập tục nghi lễ cổ truyền.

Bác gái nối lời:
- Về lễ nghi, đám trẻ bây giờ quên gì thì quên, nhưng ông thấy không, tập tục Tết cổ truyền, chúng đâu có quên!

Bác trai gật đầu:
- Tết vừa rồi tôi với bà có phải nhúng tay vào việc gì đâu! Đám con cháu mình, chúng chuẩn bị đủ lệ bộ bánh chưng xanh, dưa hành, câu đối đỏ.

Bác gái phụ họa:
- Tôi thích nhất đám con gái vẫn giữ được y phục truyền thống áo dài; mỗi đứa một màu, một vẻ để đón giao thừa.

Bác trai nhắc thêm:
- Bà nhớ không, tối hôm đó, tôi đã “lãnh đạo” lũ cháu nhỏ ra khỏi nhà trước giao thừa, đi quanh khu xóm rồi tới đúng giao thừa ông cháu cùng về tự xông đất nhà mình. Con nít hồn nhiên xông đất thì suốt năm gặp may, hết xẩy!

Bác trai mím môi suy nghĩ một chút rồi nói tiếp:
- Ngày nay tục lệ đốt pháo ngày Tết đã bị cấm vì chính quyền cho rằng đốt pháo phí phạm như đốt tiền và hơn nữa, trữ pháo trong nhà để bán nguy hiểm y như chứa bom. Vì vậy con nít thời nay không được thưởng thức tiếng pháo lạch tạch đùng, lạch tạch đùng.

Bác gái góp ý ngay:
- Tôi thích bỏ tục lệ này. Nhớ năm xưa, khi còn được đốt pháo, thằng Út trai cứ nghe tiếng pháo nổ đì đùng ở đâu là chạy bay về phía ấy. Đợi tràng pháo vừa dứt là nó cùng với đám con nít trong xóm xúm quanh mớ xác pháo bên dưới để tìm những viên pháo lép. Hơn một lần có đứa cầm viên pháo tưởng là lép trong tay. Chỉ đến khi nghe thấy bùm một tiếng thì mới biết đó là viên pháo nổ chậm. Đợi đến lúc ấy thì đã muộn rồi! Nếu là pháo chuột thì bàn tay thằng bé bị phỏng; nếu là pháo trung hay đại thì da tay nó bị toét luôn.

Bác trai gật đầu đồng ý:
- Thì đúng là tục lệ đốt pháo hại nhiều hơn lợi. Nhớ lần bà và đám con diện đồ Tết thật đẹp, tôi chở bà và chúng nó trên xe Daihatzu cổ lỗ xĩ của tôi. Trên xe thì an toàn. Vừa bước xuống xe, đi vào cổng nhà chú Tư là bị tụi nhỏ xóm Cây Thị ấy ném pháo đốt lẻ vào gia đình nhà mình. Hậu quả là áo dài lụa hoa xanh của bà bị cháy ở góc trái tà trước. Aùo đầm con bé ba nhà mình cũng bị thủng một lỗ rõ to. Nó rơm rớm nước mắt không phải vì tiếc áo bị cháy mà vì cảm giác bất an, không biết khi nào lũ nhóc đi đường lại liệng pháo vào người nó.

Bác gái vừa rót đầy lại chén trà cạn của bác trai, vừa phát biểu thêm ý kiến:
- Đấy! Cấm pháo thế mà hay! Bây giờ thích có pháo trong nhà thì cứ mua mấy phong pháo giả. Giống như thằng Sáu nhà mình năm ngoái treo tràng pháo giả trên cây nêu trong phòng khách. Trên cây nêu nó còn treo thêm một cái phướn nhỏ và mấy phong bao lì xì cũng đỏ tươi chẳng kém. Nom rất được! Thằng cháu chùm bét Út chưa biết nói, không màng cầm tiền lì xì của ông bà cô chú bác cho, nó lên tiếng ơ ơ rồi chỉ tay lên cái phong bao lì xì treo trên cây nêu, đòi lấy xuống cho bằng được. Chướng thế đấy mà ông cũng lấy xuống cho nó chơi! Thật cháu hư tại ông cả! Cháu đòi lấy bát nhang xuống chắc ông cũng cho!

[...]